GNIEW CZYNI MISTRZA, CZYLI „CAŁUJ ALBO ZABIJ” MARKA TWIGHTA
Na książkę składa się trzydzieści artykułów powstałych w latach 1985 – 2000, publikowanych w czasopismach takich jak „Climbing” czy „Alpinism”. Zachętę ze strony wydawców autor potraktował jako możliwość zaprezentowania swojej wizji świata i wspinania jako wartości, która ów świat konstytuuje. Przygotowując artykuły do zbiorczej publikacji, Twight przejrzał wszystkie jeszcze raz i każdemu przydał aktualnego wówczas (książka ukazała się w 2000 roku) komentarza.
Spośród wszystkich artykułów w dwóch dominantą kompozycyjną jest fikcja literacka (rozstanie z partnerką życiową oraz wypadek i śmierć alpinisty), jeden jest wywiadem z kontrowersyjnym Tomo Cesenem, trzy z nich stanowią swoiste manifesty programowe, jeden – biograficzną opowieść o ikonie alpinizmu, Jeanie -Christophie Lafaille’u, pozostałe zaś są silnie nacechowanymi emocjonalnie, subiektywnymi relacjami ze wspinaczek wielowyciągowych w Alpach, Pamirze, Górach Skalistych, Himalajach (Nuptse, Mount Everest, Kangtega, Nanga Parbat), na Alasce, na Antarktydzie czy w rodzimych Stanach Zjednoczonych.
Twight lubi prowokować: poprzez wypowiedzi, tak ustne, jak i publikowane, poprzez styl bycia, zapatrywania muzyczne, przekonania filozoficzne daje wielokrotnie i w sposób bezkompromisowy wyraz swojej wizji wspinania. Bezceremonialnie obchodzi się z ideą zawodów wspinaczkowych, które w jego mniemaniu są pogwałceniem istoty alpinizmu. Z dojmującą szczerością przyznaje, że nie wahał się ranić i wykorzystywać ludzi dla realizacji swoich celów: wolności, niezależności, ekstremalnych dokonań wspinaczkowych. Nie ukrywa nonkonformizmu i wyrachowania, nie waha się przed radykalnymi, uogólniającymi sądami i ocenami, które sam, z perspektywy czasu, uważa niejednokrotnie za jednowymiarowe czy wręcz przesadne; lecz są i takie, z którymi zgadza się mimo nabierania coraz nowych doświadczeń. Znacząca jest jego opinia o narodowym aspekcie himalaizmu:
Amerykańska ekipa rzadko kiedy składa się z najlepszych himalaistów w kraju. Europejczycy jednak są dość nacjonalistyczni […] – pragną flagi na wierzchołku, więc wysyłają najlepszych ludzi, jakich mają, by ją tam umieścić. Nie żywią też awersji do bohaterów lub liderów. Rozumieją, że nie wszyscy wspinacze urodzili się równi. Nie wszyscy zasługują na szansę. Pozbawieni serca , oddani sprawie dranie są tymi, którzy odnoszą sukces. Amerykańskie wyprawy nigdzie nie docierają, ponieważ demokracja jest bezużyteczna w surowym świecie Himalajów.
Tym bardziej zastanawia, iż dość łagodnie obchodzi się Twight z Tomo Cesenem. Zakwestionowanie jego samotnego pokonania Jannu wywołało burzę, w przebiegu której podważono także inne dokonania Słoweńca, skazując go w konsekwencji na środowiskową ekskluzję. Twight przyznaje, iż skłonny był wierzyć Tomo; poddał jego dokonania rzeczowej analizie, argumentując finalnie:
Opierając się na tym, co wiem i co czytałem, wierzę, że jest o wiele bardziej prawdopodobne, iż Tomo zdobył te wszystkie szczyty niż to, że Mallory stanął na szczycie Everestu w 1923 roku.
Tym samym, tworząc abstrakcyjną konstrukcję myślową opartą o chwiejną analogię, radykalny polemista i apologeta własnego zdania umiejętnie ucieka od formułowania jednoznacznych wniosków, jakich można by się po nim spodziewać, i jakich być może od niego oczekiwano.
W okresie największego natężenia negatywnych emocji i buntowniczej postawy Twight ogłasza pierwszy ze swoich kontrowersyjnych „manifestów programowych”, z góry – nie bez słuszności – zakładając, iż wywoła on lawinę dyskusji:
Niewielkie znaczenie ma fakt, iż liczba ludzi, którym ten artykuł pomógł [podjąć kroki, by spełniać oczekiwania własne, a nie innych], jest o wiele mniejsza od liczby tych, których obraził – niezależnie od ostatecznego efektu, moją intencją była prowokacja.
Jak pisał Grochowiak: „Bunt nie przemija, bunt się ustatecznia”. W kolejnych odsłonach swojej osoby amerykański wspinacz jawi się wciąż jako purystyczny apologeta stylu klasycznego, realizujący ambitne cele wspinaczkowe przy wykorzystaniu minimum środków, szczery do bólu i niezdolny do kompromisów.
Poznajemy także cieplejszą stronę jego osobowości, i to w momencie, gdy czytelnik jest już przyzwyczajony do bycia zaskakiwanym, szokowanym, zniesmaczonym gustem muzycznym autora (muzyka punk…), czy wręcz przez niego obrażanym. Jest nią autentyczne, głębokie uczucie miłości żywionej do partnera wspinaczkowego, Scotta Backesa, jedynego człowieka, z którym udało się Twightowi uzyskać transcendentalną łączność, słynne braterstwo liny.
Polski wydawca książki, Stanisław Pisarek, przyznaje w paginie na obwolucie, iż: „W Polsce ta książka rodziła się w strasznych bólach – jak żadna inna książka w Stapisie”. Słowa te zastanawiają tym bardziej, iż w toku wytężonej pracy nie dopatrzono się w tłumaczeniu rażących błędów językowych, wpadek translatorskich czy wręcz gramatycznych i literowych uchybień. Dysponując jedynie polskim wydaniem, czytelnik winien przedsięwziąć dwojaki trud – raz: próby zrozumienia głoszonych przez autora przekonań, dwa: trawestacji kulejącego tekstu na obszar, w którym poprawna polszczyzna koegzystuje z żargonem wspinaczkowym. Efekt wart będzie wysiłku.
Słówko od Beaty Słamy
Książka Twighta ukazała się dość dawno, jest ona jednak jedną z najważniejszych książek wspinaczkowych, jakie wydano w Polsce – zarówno ze względu na osobę autora, jak i to, o czym pisze – dlatego chcemy o niej przypomnieć, a tym, którzy o niej nie słyszeli powiedzieć, że istnieje. Zapewne w wydawnictwie Stapis są jeszcze jej zapasy.
Byłam redaktorką tej książki i na końcu mi się od Księżniczki obrywa. Biorę to na klatę, ale jednocześnie muszę powiedzieć, że to, iż książka jest taka, jaka jest, uważam za mój sukces. Przetłumaczyła ją chyba emerytowana nauczycielka angielskiego (pewnie mało wzięła) i działy się tam rzeczy straszne. Starałam się, jak mogłam, ale, jak mówi ludowe przysłowie: „Z g… miodu nie zrobisz”.
Ilona „Księżniczka” Łęcka
Mark Twight, Całuj albo zabij” (Kiss or kill : confessions of a serial climber), przekł. Halina Broniszewska, Stapis, Katowice 2008.
