W OBJĘCIACH ŻYWIOŁÓW. ARCHITEKTURA TATR WYSOKICH 1871 – 1918, Maroš Semančík

W OBJĘCIACH ŻYWIOŁÓW

Monografia zatytułowana W objęciach żywiołów. Architektura Tatr Wysokich 1871 – 1918 poświęcona jest architekturze osad leżących u podnóża słowackiej części Tatr Wysokich w latach 1871–1918 (z lapidarną wycieczką przed rok 1871), a zatem w czasach, kiedy teren ten, razem z całą Słowacją, był częścią Austro-Węgier. Autor skupia się na okresie od momentu doprowadzenia linii kolejowej Popradu aż po koniec pierwszej wojny światowej, rozpad monarchii austro-węgierskiej i powstanie Czechosłowacji.

Była to epoka założycielska budownictwa uzdrowiskowego po południowej stronie Tatr, zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Rejon ten stał się wówczas jednym z najważniejszych ośrodków uzdrowiskowo-turystycznych byłego państwa węgierskiego, a dzisiejszej Słowacji. Publikacja dotyczy architektury słowackiej strony Tatr, nie odnosi się zatem do strony północnej tych gór, która należy do Polski.

Autor nie podaje systematycznego opisu wszelkiej działalności budowlanej w Wysokich Tatrach, lecz poświęca uwagę wybranym, specyficznym budowlom i wybitnym osobistościom kreującym architekturę podtatrzańską. Zasadnicza część publikacji jest więc pomyślana jako sonda badająca architekturę osad lub jako spojrzenie na różne aspekty działań architektonicznych.

W głównym nurcie pracy, którym są studia z zakresu historii sztuki, autor szczegółowo analizuje konkretne budowle w powiązaniu z ich projektantami oraz inwestorami. Równocześnie wskazuje na szerszy kontekst tatrzańskiej architektury, na jej związki ze stylami panującymi w sztuce europejskiej.

Dlatego poszczególne rozdziały poświęcone są kilku tematom. Po ogólnym wprowadzeniu historycznym następuje rozdział poświęcony stylowi szwajcarskiemu, który był dominującym środkiem wyrazu artystycznego w opisywanym okresie.

W dalszej części książki przedstawiono urbanistykę najważniejszych osiedli tatrzańskich oraz przegląd współczesnych praktyk i zwyczajów budowlanych. Główne sekcje poświęcone są budynkom takich architektów jak Anton Müller, Gedeon Majunke i Guido Hoepfner, a także  kilku projektantów z Budapesztu, ale także ważnym inwestorom, np. księciu Christianwi Kraftowi z Hohenlohe-Öhringen.

W ostatnim rozdziale autor pisze o wspaniałym Sanatorium Pałacowemym doktora Szontagha w Nowym Smokowcu. Na końcu książki znajdują się biogramy architektów z epoki, którzy projektowali budynki dla osad Tatr Wysokich. Książka zawiera również kompletny spis budynków z mapami i podstawowymi danymi. Znajdziemy też przejrzysty wykaz aktualnej lub ostatnio używanej nazwy budynku, jej historyczne formy podane również w języku węgierskim i niemieckim, czas budowy, nazwisko projektanta, budowniczego, inwestora, typ budynku, zmiany w jego stanie, zachowane plany historyczne z miejscem przechowywania oraz wybrana literatura. Książka zawiera również polskie resumè.

Autor, historyk sztuki i architektury Maroš Semančík, podsumował wyniki swoich dwudziestoletnich badań historycznych, które prowadził na Słowacji i za granicą.

Książka ma duży format – 27 x 31 cetymetów, na ponad 400 stronach reprodukowanych jest ponad 750 ilustracji pochodzących z zasobów instytucji publicznych i kolekcjonerów ze Słowacji, krajów sąsiednich i dalekiej zagranicy.

Publikacja została wydana przez Stowarzyszenie Obywatelskie Belianky ze Spiskiej Beli i autora. Jej wydanie nie byłyby możliwe bez wsparcia instytucji publicznych, fundacji, firm oraz życzliwych i hojnych osób prywatnych. Publikacja została dofinansowana ze środków publicznych przekazanych przez Fundusz dla wsparcia Sztuki (Fond na podporu umenia), Ministerstwo Kultury Republiki Słowackiej, Samorządowy Kraj Preszowski, Regionalną Organizację Turystyczną Północno-Wschodniej Słowacji, gminę Štrba z burmistrzem Michalem Sýkorem, Fundację SPP, Fundacja Baumit przy Fundacji Centrum Filantropii, firmy Wienerberger, Stavebniny DEK, Autonova, Central Restaurant Stary Smokovec, CAD EXPERT, inż. Oto Jalčovik z Trebišova i Ing. Vladimír Košťál z Tatrzańskiej Łomnicy.

Marek Grocholski

Maroš Semančík, W objęciach żywiołów. Architektura Tatr Wysokich 1871 – 1918, OZ Belianky i Maroš Semančík, Spišská Belá i Matiašovce, 2020.