ZAGUBIONY „ETHOS” REDAKTORA
Opracowania naukowe szeroko pojętej tematyki górskiej pojawiały się już wcześniej, przypomnijmy choćby pozycję „Mikrotoponimia przestrzeni wspinaczkowej. Studium socjoonomastyczne” Mariusza Rutkowskiego czy „Grań kultury. Transgresje alpinizmu” Marka Pacukiewicza. Niedawno ukazała się kolejna pozycja: „Etyka i ethos »ludzi gór«” Antoniny Sebesty.
Zdziwienie towarzyszące lekturze tej pozycji zaczyna się, gdy patrzymy na okładkę. Form „etos” i „ethos” można co prawda używać zamiennie, lecz autorka książki zdecydowała się na tę drugą, rzadziej spotykaną, zaczerpniętą wprost z greki. Można się nie spierać, być może autorka pragnęła w ten sposób zaznaczyć, że nie zapomina o swym filozoficznym mateczniku, jakim jest świat wielkich mędrców starożytności. Natomiast dlaczego „ludzie gór” pisani są w cudzysłowie, tego przeniknąć nie potrafię. Wszak połączenie tych słów od dawna zakorzenione jest w zbiorowej świadomości, wiadomo, co się za nim kryje. „Ludzie gór” to nie nazwa własna, nie tytuł, przezwisko, słowa te nie są tu użyte niezgodnie ze znaczeniem, nie towarzyszy im ironia, nie ma to być dowcip. I tu po raz pierwszy pojawia się wątek, który przewijać się będzie przez całą recenzję tej książki – brak redaktora i korektora, którzy podobne kwestie poddaliby pod dyskusję.
Książka ma konsekwentny rytm: autorka najpierw podaje definicję (czasem kilka) pojęcia (etyka, opiekun spolegliwy, honor, odpowiedzialność), bada, jak funkcjonuje ono w świecie filozofii i w świecie w ogóle, po czym przygląda się, jak rozumiane jest ono w domenie górsko-wspinaczkowej. Nie wyciąga raczej własnych wniosków – co nie musi być zarzutem – raczej podsumowuje to (na ogół słowami innych), co do tej pory powiedziano. Natomiast jeśli dzieli się z nami swoimi przemyśleniami (choć nie widomo tak do końca, czy naprawdę swoimi), powraca zdziwienie, jak w chwili gdy patrzymy na tytuł. Bo jak rozumieć taki oto passus:
„Decyzja bowiem przebywania i działania w górach wydaje się wielu tak trudna do zaakceptowania przez otoczenie, iż ukrywają ją pod maską pracy naukowej lub zarobkowej. Czynią tak, gdyż chcą być rozumiani w swojej epoce, czy w swoim kręgu społecznym. Stanisław Staszic pobyt w górach tłumaczył względami naukowymi, a góralki handlujące herbatą i jagodami na przełęczy zwanej herbacianą pod Giewontem, po prostu potrzeba zarobku”.
Czy wynika z niego, że Staszica w ogóle nie interesowało ziemiorództwo Karpat, że niewidziany przez nikogo pragnął zadrzeć do kolan sutannę i uganiać się bezkarnie po halach i reglach? Czy wynika z niego, że gaździnki nagle zapragnęły poczuć wiatr we włosach i wyrwać się na wolność, jak najdalej od krów i baranów, a że bały się braku akceptacji, targały na przełęcz baniaki z żyntycą i tkwiły tam, udając, że liczą na zarobek, który uzupełni skromny domowy budżet?
Takich zadziwień podczas lektury „Etyki…” będzie więcej – i tu znów mści się brak redaktora i korektora, których fachowe oko pomogłoby uniknąć podobnych wpadek.
Zaletą tej pozycji jest przystępny język – to lektura dla każdego – jednocześnie jest to jednak język toporny, chropawy, pozbawiony stylu, z fatalną składnią. Jeśli dorzucimy do tego dramatyczną interpunkcję (niektóre zdania trzeba czytać dwa razy, żeby zrozumieć ich sens) oraz błędy ortograficzne (sic!), no cóż… ja spaliłabym się ze wstydu.
Redaktor i korektor z prawdziwego daliby sobie z tym radę i sprawili, że byłaby to pozycja wartościowa pod każdym względem, a czytanie jej sprawiałoby przyjemność.
Jednak wbrew temu, co piszę, warto, z braku laku, po tę książkę sięgnąć, jest to bowiem pierwsza pozycja, która obejmuje tak szerokie spektrum zagadnień etycznych w kontekście działalności człowieka w górach. Nie ma w niej błysku geniuszu, autorka posiłkuje się raczej tym, co wymyślili i napisali inni i ze skrupulatnością pilnej uczennicy to porządkuje, jednak mamy wszystko w jednym tomie i materiał do przemyśleń.
Beata Słama (recenzja ukazała się w kwartalniku „Tatry”)
Antonina Sebesta, „Etyka i ethos »ludzi gór«”, Fundacja im. Zofii i Witolda Paryskich, Zakopane 2014.
